ارائه کننده: افسانه فرهادی فراستاد راهنما: دکتر یحیی کوچ استاد مشاور: دکتر محمدعلی بهمنیار استاد ناظر داخلی: دکتر قاسمعلی دیانتی، دکتر مهدی عابدی استاد ناظر خارجی: دکتر سیدمصطفی عمادی ولیکی، دکتر زینب جعفریان جلودار نماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر ایمان اسلامیتاریخ: ۱۴۰۴/۰۷/۲۰ ساعت: ۱۰ مکان: سالن اصلی کاخ

چکیده:شکل زمین کیفیت خاک را که نشان‌دهنده عملکرد و سلامت خاک است، تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند طیف وسیعی از شرایط محیطی را نشان دهد. ساختارهای کاتنا یکی از مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌های شکل زمین هستند که ویژگی‌های خاک و پوشش گیاهی متنوعی را ایجاد می‌کنند. اگرچه تحقیقاتی در رابطه با شکل کاتنا روی خصوصیات خاک انجام شده است، اما در مورد نقش کاتنا به ویژه عوامل مؤثر بر فرسایش و چرخه عناصر غذایی در مناطق نیمه‌خشک گزارش‌های متعددی بیان نشده است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر شکل کاتنا و موقعیت‌های مختلف آن بر ویژگی‌های خاک در یک منطقه نیمه‌خشک واقع در شمال ایران انجام شد. در این مطالعه، دو نوع کاتنای V و  Λ شکل (سه ساختار به شکل V و سه ساختار به شکل Λ)، پنج وضعیت آن (قله، شانه، پشتی، پای و پنجه) و سه عمق خاک (0-15، 15-30 و 30-45 سانتی‌متر) مورد بررسی قرار گرفت. در محل هر یک از موقعیت­های پنج‌گانه مورد بررسی قطعات نمونه 400 متر­مربعی و در چهار‌گوشه و مرکز آن‌ها قطعات 4 مترمربعی (به ترتیب برای ثبت پوشش گیاهی چوبی و علفی روزمینی) قرار گرفت و نمونه‌های خاک در قطعه نمونه مرکزی از سطح 30×30 سانتی‌متری در عرض کاتنا برداشت شد. در مجموع 270 نمونه خاک برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی به‌منظور تعیین خواص فیزیکی و شیمیایی در فصل تابستان جمع‌آوری شد. برای بررسی پویایی ریزاقلیم و بیولوژی خاک، علاوه بر تابستان، نمونه‌برداری در پاییز (آبان) و بهار (اردیبهشت) انجام شد. از هر یک از ساختارهای Λ و V شکل یک کاتنا به‌منظور شناسایی افق‌های خاک و تحلیل آن‌ها انتخاب شده و در هر یک از موقعیت‌‌های مختلف شیب، در محل همگرای آن‌ها، یک پروفیل خاک حفر و تشریح شد. نتایج نشان داد در موقعیت‌های پای و پنجه شیب به دلیل حضور درصد بالایی از پوشش گیاهی چوبی و علفی و افزایش کیفیت لاشه‌ریزه و همچنین به دلیل افزایش رطوبت و ماده آلی، حاصلخیزی خاک در این موقعیت‌ها بیشتر از سایر موقعیت‌ها است. علاوه بر این، ویژگی‌های زیستی خاک از جمله جمعیت‌های مختلف کرم‌های خاکی، کنه، پادمان، نماتدها و پروتوزوئر در پاییز و جمعیت باکتری و قارچ در فصل تابستان در موقعیت‌های پایینی کاتنا مقادیر بیشتری را نشان داد که می‌تواند ناشی از افزایش ورودی مواد آلی و ریزاقلیم مناسب خاک باشد. با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA)، اکثر ویژگی‌های ارزیابی‌شده در کاتنای V شکل شرایط بهتری را نشان می‌دهند. حاصلخیزی و فعالیت میکروبی خاک در موقعیت‌های پا و پنجه کاتنا 5/1-2 برابر سایر موقعیت‌ها و به ویژه در سطح خاک بود. تجزیه و تحلیل مدل معادلات ساختاری (SEM) نشان داد که در منطقه مورد مطالعه، شکل و موقعیت کاتنا بیشترین تأثیر را بر روی جانوران و میکروفلور خاک داشته است (با ضریب استاندارد: 47/0). خروجی مدل شبکه، تأثیر تیمار موقعیت‌های کاتنا بر ویژگی‌های خاک در مقایسه با سایر تیمارها بیشتر بود. علاوه ‌بر این ضخامت افق‌های مختلف خاک تا حدی در موقعیت‌ها و شکل‌های کاتنا متفاوت بود، زیرا پوشش گیاهی و ویژگی‌های خاک متفاوتی داشتند که به توپوگرافی مربوط می‌شد. همچنین ضخامت لایه O در تمام موقعیت‌های کاتنای V شکل بیشتر از Λ شکل بوده است. یافته‌های این مطالعه در مجموع نشان می‌دهد که در منطقه نیمه‌خشک، موقعیت‌های پایین‌تر کاتنا حاصلخیزتر هستند، همچنین برای تعلیف دام می‌توان تمرکز را بر این موقعیت‌ها قرار داد که دارای قابلیت احیا می‌‌باشند درحالی‌که موقعیت‌های بالایی اغلب حساس هستند و به این دلیل نیازمند حفاظت بیشتر و دقیق‌تری می‌باشند و پیشنهاد می‌شود از ورود دام به موقعیت‌های بالایی شکل‌های مختلف کاتنا جلوگیری شود.