جلسه دفاع رساله: زهرا نصیری، گروه آبخیزداری
عنوان رساله: مدل سازی مفهومی و ارزیابی درجه هماهنگی بین توسعه آبخیز و خدمات بوم سازگان
ارائه کننده: زهرا نصیریاستاد راهنما: دکترسیدحمیدرضا صادقیاستاد مشاور: دکتر وحید موسویاستاد ناظر داخلی: دکتر عبدالواحد خالدی درویشان، دکتر ایمان اسلامیاستاد ناظر خارجی: دکتر فرود شریفی، دکتر محمود جمعه پورنماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر مهدی وفاخواهتاریخ: ۱۴۰۴/۰۶/۰۹ساعت:۰۸:۰۰مکان: سالن اصلی کاخ
چکیده:در دهه‌های اخیر، رشد بی‌رویه جمعیت، گسترش فعالیت‌های انسانی و تغییرات گسترده در کاربری اراضی، منجر به کاهش کارایی خدمات بوم‌سازگان و بروز ناپایداری‌های محیطزیستی شده است. در این پژوهش، تلاش شد تا هماهنگی میان تغییرات کاربری زمین، عملکرد خدمات بوم‌سازگان و شاخص‌های اقتصادی-اجتماعی در حوزه آبخیز شازند (استان مرکزی) در سه مقطع زمانی 2002، 2015 و 2022 بررسی و تحلیل شود. برای این منظور، از تصاویر ماهواره‌ای Landsat، داده‌های آماری، پیمایش‌های میدانی و پرسش‌نامه‌های اقتصادی-اجتماعی استفاده شد. شاخص‌های سیمای سرزمین با استفاده از نرم‌افزار FRAGSTATS، خدمات بوم‌سازگان شامل تولید خالص اولیه و نگهداشت رسوب با نرم‌افزار InVEST و شاخص‌های اقتصادی-اجتماعی با استفاده از داده‌های موجود و تکمیل پرسشنامه و مصاحبه با افراد برآورد شد. در ادامه، از شاخص هماهنگی چندجانبه(CCI) برای سنجش هم‌راستایی مؤلفه‌ها استفاده شد. نتایج نشان داد که شاخص هماهنگی در سال‌های مورد بررسی با میانگین 56/0 بین 44/0 تا 82/0 متغیر بوده است. همچنین، در بازه ۲۰ ساله، تولید خالص اولیه حدود ۱۸ درصد و شاخص نگهداشت رسوب تا ۳۰ درصد کاهش داشته است. نتایج حاکی از آن است که در 83 درصد از زیرآبخیزها، نگهداشت رسوب به‌عنوان مؤلفه غالب خدمات بوم‌سازگان شناخته شده و تنها در 17 درصد از آن‌ها، تولید خالص اولیه نقش اصلی داشته است. عوامل انسانی مانند گسترش اراضی کشاورزی، بهره‌برداری غیراصولی و فشار بر منابع طبیعی، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش هماهنگی و افت کیفیت محیطزیستی منطقه داشته‌اند. در مقابل، مناطق دارای پوشش گیاهی پایدار و مدیریت منابع طبیعی مؤثر، عملکرد بوم‌سازگانی بهتری نشان دادند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که به‌منظور دستیابی به توسعه پایدار، ضرورت دارد برنامه‌های مدیریتی با رویکرد حفاظتی و طبیعت‌محور طراحی و اجرا شوند. استفاده از توانمندی‌های جوامع محلی، احیای بومسازگانهای تخریب‌شده، مدیریت چرا، توسعه گردشگری پایدار و ایجاد سامانه‌های پایش مستمر، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای بهبود هماهنگی میان توسعه انسانی و خدمات بوم‌سازگان در این منطقه است.
