ارائه کننده: محمد طاوسیاستاد راهنما: دکترمهدی وفاخواهاستاد مشاور: دکتر سیدحمیدرضا صادقیاستاد ناظر داخلی: دکتر حمیدرضا مرادی رکابدارکلائی، دکتر وحید موسویاستاد ناظر خارجی: دکتر محسن محسنی ساروی، دکتر مه نوش مقدسینماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر عبدالواحد خالدی درویشانتاریخ: ۱۴۰۴/۰۶/۳۰ساعت: ۰۸:۰۰مکان: سالن اصلی کاخ

چکیده:در سال‌های اخیر، افزایش تنش‌های آبی، تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب، ضرورت تدوین چارچوبی جامع برای ارزیابی امنیت آب را دوچندان کرده است. پژوهش حاضر باهدف مفهوم‌سازی جامع امنیت آب در مقیاس حوزه آبخیز، بر پایه مدل مفهومی PSR (فشار–حالت–پاسخ) طراحی و در حوزه‌آبخیز گرگان‌رود اجرا شد. همچنین از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM)  مبتنی بر نظرات مردم برای ارزیابی امنیت آب استفاده شد. تحلیل امنیت آب در این پژوهش در قالب چهار بُعد کلیدی بوم‌شناختی/محیطی، اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی، با استفاده از 80 معیار در قالب شاخص‌های سه‌گانه مدل PSR انجام گرفت. نتایج حاصل از تلفیق شاخص‌ها نشان داد که میانگین وزنی امنیت آب در سطح حوزه آبخیز برابر با 347/0 بوده و در محدوده 'نسبتاً پایین' قرار دارد. در بین ابعاد بررسی‌شده، زیرساختی (49/41 درصد) و اقتصادی (80/24 درصد) بیشترین اثرگذاری را در شکل‌گیری امنیت آب ایفا کردند، درحالی‌که بُعد اجتماعی (42/16 درصد) و بوم‌شناختی/محیطی (28/17 درصد) آسیب‌پذیرترین مؤلفه‌ها بودند. علاوه بر این، نتایج نشان داد دامنه تغییر شاخص امنیت زیرساختی 8/1، و امنیت اقتصادی کمتر از 4/0 است که نشان‌دهنده شکاف شدید در توزیع مکانی امنیت آب در منطقه است. نتایج پهنه‌بندی امنیت آب حوزه آبخیز نشان داد که تنها یک زیرآبخیز در شمال حوزه‌آبخیز در طبقه 'نسبتاً بالا' قرار گرفت. در حالی که سه زیرآبخیز در طبقه پایین، یک زیرآبخیز در طبقه پایین اما با گرایش مثبت، یک زیرآبخیزدر طبقه نسبتا پایین با گرایش مثبت و یک زیرآبخیزدر طبقه متوسط با گرایش مثبت قرار گرفت. بیش از نیمی از زیرآبخیزها در طبقه نسبتا پایین با گرایش منفی قرار گرفتند. هم‌پوشانی نتایج مدل PSR با تحلیل‌های MCDM نیز اعتبار مدل پیشنهادی را تقویت می‌کند. به‌ویژه در بعد اجتماعی، نتایج رتبه‌بندی دو روش در اولویت‌بندی زیرآبخیزها، هم‌راستایی قابل‌توجهی داشت. همچنین ترکیب تحلیل‌های هیدرولوژیکی با ابزارهایی مانند شاخص‌های تغییرات هیدرولوژیکی (IHA) و نتایج پهنه‌بندی خطر سیل به کمک الگوریتم‌های یادگیری ماشین، نشان داد که داده‌های کمی و کیفی در کنار هم می‌توانند چشم‌انداز دقیقی از وضعیت امنیت آب ارائه دهند. این یافته‌ها تأیید می‌کند که مدل مفهومی PSR، با تکیه بر چارچوب‌های علّی و مشکل‌محور، ابزاری قدرتمند برای مفهوم‌سازی و مدیریت امنیت آب در مقیاس حوزه آبخیز محسوب می‌شود. پژوهش حاضر به‌عنوان یک الگوی تلفیقی، می‌تواند پایه‌ای برای سیاست‌گذاری هدفمند باشد.