ارائه کننده: فاطمه عالیشاهاستاد راهنما: دکتر علیرضا ریاحی بختیاریاستاد مشاور: دکتر مهدی غلامعلی فرداستاد ناظر داخلی: دکتر سیدمحمود قاسم پوریاستاد ناظر خارج از دانشگاه: دکتر ثمر مرتضوینماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر سامره فلاحتکارتاریخ: ۱۴۰۴/۰۴/۱۰ساعت: ۱۳:۳۰مکان: سالن اصلی کاخ

چکیده: تالاب‌ها از جمله مولدترین و حاصلخیزترین زیست بوم­ های کره­ی زمین هستند و به عنوان بالاترین تولیدکننده اکوسیستم ­های آبی به شمار میروند؛ تالاب هورالعظیم یکی از بزرگترین تالاب­ های دائمی آب شیرین است که از نظر تنوع گیاهی و جانوری بسیار غنی است و زیستگاه بسیاری از گونه­های در معرض خطر انقراض وآسیب پذیر به حساب می­آید. این تالاب اغلب در معرض ورود هیدروکربن­ ها از طریق رودخانه کرخه و انشعابات آن، ته نشست اتمسفری، فیتوپلانکتون­ها، نیزارها، فعالیت­های صیادی، میادین نفتی و نشت از خطوط انتقال نفت قرار دارد. همچنین با فعالیت و توسعه میادین نفتی متاسفانه این زیست بوم ارزشمند با خطرات جدی روبرو است. بنابراین با توجه به تهدیدات این اکوسیستم و همچنین اهمیت و نقش ارزشمند آن به ویژه در زندگی روستاییان ساکن منطقه مورد مطالعه، ضرورت تحقیق و پایش مستمر محیطی را آشکار می سازد. در تحقیق حاضر تلاش شد  غلظت و منشأ ترکیبات هیدروکربن­ مورد بررسی قرار گیرد و با استفاده از تکنیک­های زمین­آماری نقشه­ های پهنه بندی آلودگی در این تالاب ارزشمند تهیه گردید و بر اساس آن، کانون­ های اصلی آلودگی تعیین و زمینه اتخاذ رویکردهای مدیریتی لازم فراهم آمد. جهت تعیین غلظت ترکیبات PAHو آلکان‌های نرمال، نمونه های رسوب سطحی از 67 ایستگاه در فواصل 4 کیلومتری از لایه 0 تا 3 سانتی متری به روش سیستماتیک تصادفی جمع آوری شد. به منظور استخراج ترکیبات آلی از دستگاه سوکسوله و جداسازی ترکیبات هیدروکربن از کروماتوگرافی ستونی طی دو مرحله استفاده شد. با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC-MS) شناسایی و تعیین غلظت ترکیبات هیدروکربنی انجام پذیرفت. نقشه های پهنه بندی هیدروکربن­ ها بر اساس غلظت و منشأ این ترکیبات با توجه به غلظت کل این ترکیبات و نسبت تشخیصی متیل فنانترن به فنانترن(MP/P ) برای ترکیبات PAH  و شاخص ارجحیت کربن (CPI) برای آلکان­های نرمال تهیه شد. به منظور ترسیم نقشه­ های پهنه ­بندی از تکنیک­های کریجینگ با واریوگرام جهانی، کریجینگ با واریوگرام معمولی وساده استفاده شد. ابتدا با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف نرمال بودن داده­ها  مورد ارزیابی قرار گرفت و در صورت نرمال نبودن نرمال سازی انجام شد. سپس برای تحلیل و بررسی ساختار فضایی از واریوگرام استفاده شد. به منظور برآیند داده مجهول با استفاده از داده معلوم یک مدل ریاضی به واریوگرام برازش داده شد. سرانجام با استفاده از کریجینگ وزن­هایی به جفت نقاط اختصاص داده و نقشه­ های احتمالی ترکیبات هیدروکربن بر مبنای غلظت و منشأ ترسیم شد. در زمینه تعیین غلظت و منشأ هیدروکربن ها،غلظت کلی آلکان های نرمال در رسوبات سطحی ایستگاه های نمونه برداری شده در محدوده 369.18تا 12699.87میکروگرم برگرم وزن خشک تعیین گردید. بر این اساس، تمامی رسوبات بررسی‌شده در این مطالعه از نظر ترکیبات مورد نظر در رده رسوبات با آلودگی بالاو بسیار بالا قرار گرفت. همچنین غلظت کلی ترکیبات PAH در محدوده 1401.74تا14211.22 نانوگرم بر گرم وزن خشک به دست آمد.که به مراتب بالاتر از غلظت این ترکیبات در اقصی نقاط دنیا است. در اغلب رسوبات سطحی بخش مرکزی و جنوبی تالاب وجود مخلوط پیچیدۀ جدا نشده(UCM)،شاخص ارجحیت کربن (CPI) نزدیک به 1 و نسبت های تشخیصی  ترکیبات PAH نشان دهنده مخلوطی از منشأ پتروژنیک و پایروژنیک ،با غالبیت منشا پتروژنیک برای هیدروکربن ها بوده است،همچنین در رسوبات بخش شمالی و بخش هایی از مناطق غربی تالاب عدم وجود مخلوط پیچیده جدا نشده (UCM)،شاخص ارجحیت کربن(CPI) بالا و غلظت های پایین ترکیبات PAH نشان دهنده منشأ غالب بیوژنیک برای هیدروکربن ها بوده است. نتایج حاصل از ارزیابی مدل‌ها نشان داد که در تمامی پارامترهای مورد بررسی، روش کریجینگ معمولی نسبت به سایر روش‌ها عملکرد بهتری از خود نشان داده است و در نهایت پهنه‌بندی آلودگی نیز بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این روش صورت گرفته است. نتایج حاصل از بررسی توزیع مکانی غلظت ومنشأ آلکان های نرمال وترکیبات PAHنشان داد که استفاده ازروشهای زمین آماری میتواند یک ابزار قدرتمند در تولیدنقشه های کاربردی توزیع آلاینده­ ها در محیط زیست مورد استفاده قرار گیرد .