دکتر محمدعلی صفورا، عضو هیأت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه در پیش‌نشست همایش مطالعات فیلم کوتاه با تأکید بر ضرورت مشاهده منبع اصلی آثار اقتباسی، گفت: لازم است ابتدا اثر ادبی یا منبع اصلی را ببینیم تا بتوانیم میزان وفاداری فیلم به آن و همچنین بخش‌های خلاقانه و مستقل اثر سینمایی را تحلیل کنیم. گاهی اقتباس چنان ماهیتی مستقل پیدا می‌کند که مخاطب حتی بدون آگاهی از متن اصلی، با یک اثر تازه مواجه می‌شود و همین استقلال، ارزشمند است.

او ادامه داد: از منظر اقتباس، نخستین نکته این است که اقتباس یک فرآیند سازنده است؛ زیرا گفت‌وگویی میان رسانه‌ها ایجاد می‌کند و ادبیات، سینما، نمایش یا نقاشی می‌توانند با هم ترکیب شده و جهانی تازه خلق کنند. اقتباس این امکان را به ما می‌دهد که ظرفیت‌های یک رسانه دیگر را نیز در خدمت سینما بگیریم و به فضا، اتمسفر و روابط تازه‌تری دست پیدا کنیم.

دکتر صفورا تصریح کرد: در تولید آثار سینمایی یا تلویزیونی معمولاً سه مسیر اصلی پیش روی ماست: «ایده‌های کلاسیک» مثل کازابلانکا و آثار شناخته‌شده، شخصیت‌ها یا جهان‌های ساخته‌شده قبلی است؛ «ایده‌های تضمینی» که پیش‌تر در یک رسانه موفق شده‌اند، امتحان خود را پس داده‌اند و حالا به شکل تازه‌ای بازآفرینی می‌شوند؛ و «ایده‌های اورجینال» که کاملاً مستقل و بدون اتکا به گذشته خلق می‌شوند. به‌ویژه در حوزه اقتباس، ایده‌های تضمینی نقش مهمی دارند زیرا مخاطب خود را یافته و موفقیت اولیه‌شان تضمین شده است.

او با اشاره به تجربه‌های جهانی ادامه داد: بخش زیادی از آثار موفق جهان، از جمله در هالیوود، اقتباسی از ایده‌های تضمینی‌اند؛ از رمان‌هایی مانند «هری پاتر» گرفته تا عروسک‌ها یا کمیک‌ها که تبدیل به فیلم و سریال می‌شوند. در حوزه انیمیشن نیز همین روند وجود دارد و بسیاری از آثار محبوب، در رسانه‌های مختلف بازتولید شده‌اند.

دکتر صفورا افزود: در ایران اما فاصله‌ای با اقتباس وجود دارد؛ یا ایده‌های تضمینی را نمی‌شناسیم یا ارتباط کافی با ادبیات نداریم. با این حال نمونه‌های موفقی همچون «مانیکور» ساخته آرمان فیاض با اقتباس از یکی از داستان‌های بیژن نجدی یا «کودکان ابری» ساخته رضا فهیمی بر اساس داستان کوتاه «کودکان ابری» از مجموعه داستان «باغ اناری» نوشته محمد شریفی نعمت‌آباد نشان می‌دهد که هرجا اقتباس درست انجام شده، نتیجه درخشان بوده است. فیلمسازانی مانند داریوش مهرجویی نیز بخش عمده آثارشان اقتباسی است و همین امر بیانگر اهمیت تکیه بر متون موفق برای خلق فیلم‌های مؤثر است.

وی اضافه کرد: در اقتباس باید بدانیم کدام لایه‌های اثر ادبی برای سینما مناسب است؛ گاهی فقط درون‌مایه، گاهی شخصیت و گاهی حال‌وهوا باید انتخاب شود. اقتباس الزاماً وفادارانه نیست و ممکن است فیلم تنها حال‌وهوای یک متن را به ارث ببرد. مهم این است که روایت درست، زبان سینما و عناصر قابل انتقال به تصویر را بشناسیم.

دکتر صفورا در ادامه ۳ فیلم ارائه شده در این نشست؛ «رئیس شمایی»، «راز» و «های‌کپی» را بررسی و تأکید کرد: وجود این ضعف‌ها، تجربه‌گرایی در سینمای کوتاه ایران ارزشمند است و باید ادامه پیدا کند. تنها از طریق تجربه مداوم است که می‌توان عناصر ادبی را به‌درستی به مدیای سینما منتقل کرد و آثار اثرگذار ساخت.

وی در پایان گفت: فیلمسازان باید با مطالعه و شناخت دقیق متون، بدانند از کدام جنبه‌ها باید اقتباس کنند و چگونه حال‌وهوای اثر ادبی را در فیلم بازآفرینی کنند. نمونه‌هایی مانند «کودکان ابری» نشان می‌دهد که وقتی جهان ادبیات به‌درستی به سینما راه پیدا می‌کند، نتیجه بسیار درخشان خواهد بود. 

در بخش دیگری از این نشست نادره سادات سرکی کارگردان فیلم کوتاه و عضو شورای علمی همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران در خصوص چالش‌های اقتباس از روایت‌های قرآنی سخنرانی کرد.