ارائه کننده: محمدحسین اکبریاستاد راهنما: دکتر امید اسماعیل ­زادهاستاد مشاور: دکتر ارغوان همت زادهاستاد ناظر داخلی: دکتر سیدمحسن حسینیاستاد ناظر خارجی: دکتر حامد اسدینماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر حامد یوسف ­زاده پایین رودپشتیتاریخ: ۱۴۰۴/۰۶/۲۵ساعت: ۱۱مکان: سالن اصلی کاخ

چکیده:مطالعه بانک بذر خاک به­ منظور ارائه پیش‌بینی قابل‌اطمینانی از مسیر توالی ثانویه جوامع و ترکیب پوشش گیاهی آینده گامی مؤثر در اجرای موفق برنامه­ های حفاظتی و احیایی محسوب شده و ضرورت انجام آن در رویشگاه­ های جنگلی روبه زوال نواحی جلگه‌ای هیرکانی در اولویت است. بنابراین پژوهش حاضر با استفاده از پایگاه­ های اطلاعاتی داده قابل دسترس از جنگل­ های مزبور علاوه بر ثبت ویژگی­ های اساسی بانک بذر خاک (اندازه و غنا)، دورنگاری از تاب­آوری توده­ های مورد بررسی ارائه می‌کند. به این منظور شش رویشگاه جنگلی از اتحادیه بلندمازو-ممرزستان (Querco-Carpinion) در استان‌های گلستان و مازندران مشتمل بر چهار توده شمشاد (سی­سنگان، انجیلی­ سرا و چشمه ­بلبل) و سه توده فاقد شمشاد (سی­سنگان، پارک جنگلی نور و هلومسر) مورد بررسی قرار گرفت. در هر رویشگاه حداقل 10 قطعه­نمونه 400 مترمربعی به­صورت انتخابی پیاده شد، فهرست و درصد پوشش هریک از گونه­های گیاهی آوندی به­صورت تخمینی و با استفاده از مقیاس وان­درمارل ثبت گردید. نمونه­ برداری از بانک ­بذر­خاک در اواخر زمستان پیش از شروع فصل رویش و آغاز جوانه ­زنی بذور مدفون در خاک با استفاده از قاب­هایی به ابعاد 20 ´ 20 سانتی­متر در دو عمق 5-0 و 10-5 سانتی­متر در 5 تکرار (قاب­های فرعی) و با پراکنش تصادفی در سطح قطعات نمونه پوشش­ گیاهی روزمینی انجام شد. بانک­ بذرخاک در توده ­های مزبور با استفاده از روش کشت گلخانه­ ای بررسی گردید. در نهایت با استفاده از تحلیل شاخص­ های عملکردی و ارزیابی پایداری بانک بذر خاک برمبنای نتایج تلفیقی سه روش طبقه‌بندی نهایی، توزیع عمقی و معیار SAI، تاب‌آوری و ظرفیت احیایی رویشگاه­ های مذکور ارائه شد. همچنین در این پژوهش با انتخاب تصادفی ده درخت سرپا خشکیده شمشاد ناشی از طغیان آفت شب‌پره و ریشه‌کنی مکانیکی این درختان علاوه‌بر تهیه دیسک و تعیین متوسط رویش قطری سالانه شمشاد به بررسی بانک بذر خاک پایدار شب‌خسب و برآورد تقریبی سن ماندگاری آن در جنگل‎‌ جلگه‌ای سی­سنگان می‌پردازد. نتایج مطالعه فلوریستیک نشان داد که در این منطقه تعداد ۱۷۶ گونه گیاهی از ۷۰ تیره وجود دارند که سهم گونه‌های که فقط در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک، پوشش گیاهی روزمینی و گونه‌هایی که به طور مشترک در هر دو بخش بانک بذر خاک و پوشش گیاهی روزمینی حضور یافتند به ترتیب ۶۸، ۳۹ و ۶۹ گونه بود. نتایج بررسی فرم رویشی نشان داد که فانروفیت‌ها با 34/27 درصد، همی‌‌کریپتوفیت‌ها با 93/26درصد و کریپتوفیت‌ها با 44/22درصد به عنوان مهمترین گروه‌های ساختاری طیف بیولوژیک ترکیب گیاهی روزمینی منطقه محسوب می‌شوند. از نظر پراکنش جغرافیایی نیز، اروپا - سیبری با 96/37درصد و عناصر چند منطقه‌ای با 92/25 درصد، به عنوان مهمترین پراکنش جغرافیای پوشش گیاهی منطقه محسوب می‌شوند. در ارزیابی پایداری بانک بذر خاک منطقه با استفاده از مدل توزیع عمقی مشخص گردید که 20/39 درصد از ترکیب گیاهی منطقه فقط در بانک بذر موقتی خاک حضور یافته، 22/10درصد در بانک بذر خاک دایمی کوتاه ­مدت و 56/50 درصد در بانک بذر خاک دایمی بلند­مدت حضور می­ یابند. بانک بذر خاک زیر پای درختان سرپا خشکیده شمشاد نیز محتوی ۱۲ گونه علفی و ۳ گونه چوبی بود. بذور شب‌خسب با فراوانی ۷۰ درصد، متوسط تراکم ۷۰ و متوسط وفور 100 عدد در مترمربع بالاترین سهم را در ترکیب گیاهی بانک بذر خاک داشت. رویش قطری درختان شمشاد تا سال ۲۰۱۴ ارزیابی و ۵۶/۱ میلی‌متر محاسبه شد. به‌این‌ترتیب متوسط سن ماندگاری بذور شب‌خسب مدفون در خاک زیر ریشه­ ها با استناد به سن درختان شمشاد با کمینه ۹۸ و بیشینه ۱۵۵، ۸/۱۳۲ سال برآورد گردید.