ارائه کننده: سیدامین زکیاستاد راهنما: دکترسیدحمیدرضا صادقی استاد مشاور: دکتر مهدی وفاخواه استاد مشاور دوم: دکتر عبدالواحد خالدی درویشان استاد ناظر داخلی: دکتر وحید موسوی، دکتر یحیی کوچ استاد ناظر خارجی: دکتر علی طالبی، دکتر داود نیک کامی نماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر حمیدرضا مرادی رکابدارکلائیتاریخ: ۱۴۰۴/۰۷/۲۲ ساعت: ۱۰:۰۰ مکان: سالن اصلی کاخ

چکیده: برآورد صحیح میزان فرسایش، تولید رسوب و تغییرات زمانی آن‌ها در مطالعات ارزیابی اثرات شیوه­ های مختلف مدیریت کاربری زمین و هم‌چنین تبیین سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور حائز اهمیت است. این رویکرد در کشورهای درحال ‌توسعه به سبب گسترش بی‌پروایانه اقدامات و دامنه آسیب‌پذیری منابع آب‌وخاک از اهمیت بیش‌تری برخوردار است. حال­ آن ­که بررسی هم­روندی تغییرات فرسایش خاک و تولید رسوب به سبب نمایندگی جامع آن­ها از رفتار هیدرولوژیک حوزه­های آبخیز برای درک بر هم‎کنش عوامل طبیعی و انسانی مورد توجه کافی قرار نگرفته ­است. در این راستا، بررسی هم­روندی فرسایش خاک و تولید رسوب معلق و هم‌چنین پیش‎بینی وضعیت احتمالی آینده به ‌منظور اتخاذ سیاست­ ها و تصمیمات راهبردی در بخش ایرانی بزرگ­ آبخیز دریای خزر به‌عنوان یکی از مهم­ترین بوم­سازگان­های ایران و متأثر از تغییرات الگوهای اقلیمی، دست‌کاری‌های شدید کاربری اراضی و رخداد انواع تشدیدی فرسایش و سیل‌های بزرگ و متعدد برنامه‌ریزی شد. در پژوهش حاضر به‏ منظور تحلیل هم­روندی فرسایش و تولید رسوب معلق، ابتدا تولید رسوب معلق در هفت آبخیز معرف در آبخیزهای رده دوم با پراکنش مناسب در منطقه شامل مراوه­تپه و خرمارود (استان گلستان)، تجن و آزادرود (استان مازندران)، پسیخان (استان گیلان)، سوجاس (استان زنجان) و دره­رود (استان اردبیل) متناسب با موجودیت اطلاعات و داده‌ها در طی یک دوره 30 ساله بررسی و در دامنه 18/0 تا 76/37 تن بر هکتار بر سال با استفاده از روابط منحنی سنجه رسوب سالانه و روش حدواسط دسته­ ها برآورد شد. هم‌چنین وضعیت فرسایش خاک نیز در مقیاس سالیانه در حوزه‏ های آبخیز معرف با استفاده از معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح‌شده طی سه دهه گذشته و متناسب با موجودیت و سازگاری داده‌ها ارزیابی و در دامنه 69/4 تا 96/19 تن بر هکتار بر سال برآورد شد. سپس، هم‌روندی رسوب معلق و فرسایش خاک بررسی شد. نتایج نشان داد در آبخیز مراوه­تپه، تجن، پسیخان، سوجاس تغییرات فرسایش خاک و رسوب معلق سالیانه هم­روند و کاهشی است. در آبخیز آزادرود تغییرات فرسایش و رسوب معلق هم­روند و افزایشی است. در آبخیز خرمارود و دره­رود این تغییرات غیرهم‎روند بوده به‎نحوی­که آبخیز خرمارود روند فرسایش کاهشی و روند رسوب معلق افزایشی و در آبخیز دره­رود روند فرسایش افزایشی و روند رسوب معلق کاهشی بوده است. سپس سهم هریک از عوامل مؤثر بر فرسایش با استفاده از ضرایب استاندارد شده β در معادلات رگرسیون خطی چندمتغیره محاسبه شد. نتایج نشان داد که در شش آبخیز معرف (بجز آزادرود)، عامل اصلی مؤثر در تغییر روند زمانی فرسایش به ترتیب فرسایندگی باران، مدیریت پوشش گیاهی و مدیریت اراضی بوده و در آبخیز آزادرود نیز ترتیب سهم عوامل به­صورت فرسایندگی باران، مدیریت اراضی و مدیریت پوشش گیاهی بوده­ است. هم­چنین میزان فرسایش خاک و تولید رسوب آبخیزهای معرف طی 30 سال آینده، پیش­بینی و روند تغییرات آن­ها بررسی شد. نتایج نشان داد که روند تغییرات فرسایش خاک و تولید رسوب در آینده، در راستا و هم‌سو با روند گذشته خواهد بود. نتایج پژوهش حاضر مبتنی بر مقایسه بزرگی و روند فرسایش خاک و تولید رسوب معلق، امکان ارائه تدابیر و راه‌کارهای مدیریتی و راهبردی به سیاست­گذاران، تصمیم‌سازان و مدیران در راستای مدیریت سازگار حوزه ‏های آبخیز و دست‌یابی به توسعه پایدار را فراهم کرده است.